HỌA SĨ CỦA CUỘC SỐNG HIỆN ĐẠI – Baudelaire – Cao Việt Dũng – Xuất bản Khác – Nxb Hội Nhà Văn

“[…] mỗi thời có cách của nó, ánh mắt của nó và nụ cười của nó.”

“[…] bởi gần như toàn bộ sự độc đáo của chúng ta phát xuất từ con dấu mà thời gian in lên các cảm tri của chúng ta.”

(Chương IV)

Sau tập thơ văn xuôi Le Spleen de Paris, việc cho ra mắt thêm một tiểu luận có giá trị lịch sử như “Họa sĩ của cuộc sống hiện đại” là vô cùng cần thiết để độc giả có thể có được cái nhìn toàn cảnh hơn về vai trò của Baudelaire đối với nghệ thuật hiện đại. Cái nhìn ấy là không thể thay thế, dẫu nó hướng vào thơ hay vào hội họa. “Họa sĩ của cuộc sống hiện đại” trên hết không phải một tiểu luận dạng bình tán hay tụng ca thô thiển cá nhân họa sĩ cùng gia tài họa phẩm nào. Đúng hơn, thông qua bàn luận về công việc sáng tạo của Constantin Guys, chân dung Baudelaire trong vai trò một nhà phê bình với cảm tri nhạy bén về thời đại sẽ được bộc lộ hết sức rõ ràng. Tiểu luận này tồn tại như một tuyên ngôn của Baudelaire về tính hiện đại.

Hai thành tựu quý giá nhất mà Baudelaire đã làm được trong vỏn vẹn chưa đầy trăm trang giấy là kéo mọi thứ (nổi bật nhất là nghệ thuật) về đúng vị trí của nó (như gợi dẫn từ đề từ thứ nhất) và tóm cái hiện hữu phức tạp của hiện tại vào trong một định nghĩa tương đối gọn gàng, làm tiền đề cho những triển khai phía sau về vị thế của người sáng tạo trước thời đại và nghệ thuật (đâu đó đã hé mở ở đề từ thứ hai). Trước hết cần bàn tới hành động tóm của Baudelaire, làm rõ các khái niệm ngay từ đầu là điều cần thiết. Theo Baudelaire, sự hiện đại là: “Cái trung chuyển, cái thoáng qua, cái ngẫu nhĩ”của hiện tượng sự vật. Cụ thể, ông muốn nhấn mạnh bản chất dễ thay đổi và đa dạng của một đời sống mới mà ở đó, sự cứng nhắc trở nên hết sức ấu trĩ, trì độn và ngớ ngẩn. Rồi phải có hành động tómsong hành mới khiến hành động kéo trở nên xác đáng. Từ cấp độ thuần vật chất nhất, Baudelaire kéo những bộ váy, trang phục, chuyện trang điểm ở phái nữ… cho tới cấp độ cao hơn là cái đẹp, nghệ thuật, vị thế của người nghệ sĩ…, tất tật đều được ông sắp xếp lại vào đúng các bệ giá trị mà chúng thuộc về. Cụ thể, cuộc sống hiện đại, được thúc đẩy bởi hàng hóa và quá trình sản xuất nhân tạo những ham muốn nhân tạo, là nơi sản sinh ra các môi trường đô thị vốn dĩ chính là chỗ sinh sống của các loại người mới – các á thần. Nơi ấy, không có gì là thật và cũng chẳng có cái gọi là tự nhiên. Nghệ thuật từ đó, chẳng còn có thể sống trong ảo tưởng về việc tái hiện cái “vĩnh cửu”, mà chỉ thực sự có giá trị khi biết nắm bắt những điều thú vị và thoáng qua. Ở đây cần phải bàn sâu thêm nữa về quan điểm thế nào là cái đẹp của Baudelaire. Ông cho rằng cái đẹp mang tính nhị nguyên, là hệ quả định mệnh từ tính chất nhị nguyên của con người: “Cái đẹp được làm ra từ một yếu tố vĩnh cửu, bất biến, mà phẩm chất là vô chừng khó để xác định, và từ một yếu tố tương đối, thuộc hoàn cảnh, thứ sẽ là, nếu người ta muốn, lần lượt hoặc cùng một lúc, thời kỳ, mốt, luân lý, dục vọng. Nếu không có yếu tố thứ hai này, thứ vốn giống cái vỏ gây vui thú, nhiều hối thúc, ngon lành, của bánh ngọt thần thánh, thì yếu tố thứ nhất hẳn sẽ là không thể tiêu hóa, không thể coi trọng, không được thích ứng và tiếp nhận vào bản tính con người.” Baudelaire đã tạo nên một cú chuyển dịch khỏi thực tại luận, tạo hướng đi mới cho nghệ thuật hiện đại. Chỉ có thực tại luận mới rơi vào lầm lạc phân tách giữa chiều sâu và bề mặt. Song khi tự nhiên không còn tồn tại xơ cứng trong một thời đại trung chuyển nữa, thì đâu còn có thể nghiên cứu chiều sâu rồi đóng đinh một sự vật cho được. Thay vào đó, phải nắm lấy cái phù du của thời đại như một cảm hứng dồi dào, một thành tố không thể phủ định khỏi phạm trù cái đẹp. Ở đây, thấp thoáng cái kỳ dị mà Baudelaire hết lòng say mê…

***
HỌA SĨ CỦA CUỘC SỐNG HIỆN ĐẠI

Tác giả: Baudelaire

Người dịch: Cao Việt Dũng

Nhà phát hành: Xuất bản Khác

Nhà xuất bản: Nxb Hội Nhà Văn

***

Thông tin sách:

Hình thức: Bìa mềm

Khổ sách: 12,8 x 19,2 cm

Số trang:128 trang

Cân nặng: 200gr

Năm phát hành: 2023

***

#Baudelaire

#Xuất bản Khác