LÁT CẮT THOÁNG QUA VỀ VĂN HỌC DỊCH TẠI MIỀN NAM TRƯỚC 1975

Trích chương III: Giao lưu văn hóa, dịch thuật văn học trong LỊCH SỬ VĂN HỌC VIỆT NAM THỜI KÌ 1945-1985

Các tác giả như M. Dostoievski, B. Pasternak, A. Solzhenitsyn được dịch nhiều, trong khi ở miền Bắc việc giới thiệu rất dè dặt, hoặc bị phê phán nặng nề (trường hợp Sonzhenitsyn) trên vấn đề hệ tư tưởng. Các dịch giả miền Bắc khi đó quan tâm nhiều đến những nhà văn được Giải thưởng Lênin, Giải thưởng Nhà nước Liên Xô. Mặc dù, thuộc”phe” đối địch nhưng nhiều tác giả Xô viết cũng vẫn được dịch và giới thiệu như Paustovski (Bình minh mưa được dịch từ rất sớm, 1957), Maiakovski, Solokhov, Evtusenko… Đặc biệt là Solokhov, trên báo Văn có hẳn số chuyên đề về nhà văn này. Ngay tác phẩm đầy “tính chiến đấu” theo tinh thần Xô viết Họ chiến đấu vì Tổ quốc cũng được dịch. Tiểu thuyết Đất vỡ hoang có đến mấy bản dịch. Văn học cổ điển Nga cũng được giới thiệu khá nhiều. Rất đáng chú ý là bộ tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình của L. Tolstoi được học giả Nguyễn Hiến Lê dịch rất công phu toàn văn, chưa kể còn mấy bản trích dịch và phỏng dịch của người khác. M. Dostoievski là nhà văn được dịch hầu hết các tác phẩm chính: Anh em nhà Karamarov, Tội ác và hình phạt, Bút kí dưới hầm, Gã khờ. Tuy nhiên, vì tính chất phức tạp trong nghệ thuật tiểu thuyết của Dostoievski, nên dịch không dễ và số đông khó tiếp nhận mà xuất hiện tình trạng lược dịch, phòng dịch, cắt bỏ khá phổ biến. Các nhà văn như B. Pasternak và Solzenitsyn được chú ý nhất vì họ được giải Nobel văn học, được giới văn nghệ phương Tây đề cao vì quan điểm chính trị chống Liên Xô, nhất là Solzenitsyn.

Pasternak nổi tiếng ở phương Tây với cuốn Bác sĩ Zhivago. Cuốn tiểu thuyết không được in ở Liên Xô do có cái nhìn riêng không khớp với cái nhìn chính thống đối với Cách mạng tháng Mười. Nhà văn tuồn nó cho Nhà xuất bản Feltrinelli của Italia, in năm 1957 và ngay lập tức được công chúng phương Tây chào đón nồng nhiệt. Năm 1958, ông được trao giải Nobel văn chương. Năm 1959, tại miền Nam đã có ngay bản dịch tác phẩm này: Bác sĩ Gi-va-go (1959, Trường Văn và Phong Tích phỏng dịch); năm 1969 có bản dịch Bác sĩ Zhivago do Mặt trận Bảo vệ tự do văn hóa xuất bản; rồi năm 1974, bản của Nguyễn Hữu Hiệu với cái tên rất “chiêu khách”: Vĩnh biệt tình em. Sự giao tiếp văn học của miền Nam khi đó luôn cập nhật cùng thế giới văn nghệ phương Tây.

Solzhenitsyn được giới thiệu nhiều, sôi nổi hơn, do lối viết của ông dễ tiếp nhận đối với độc giả thông thường. Ngoài ra, nhà văn có khuynh hướng chính trị phê phán xã hội Liên Xô, đòi hỏi tự do được, nên được bộ máy tuyên truyền ở phương Tây sử dụng chống Liên Xô, nên khá “hợp thời”. Tham gia vào hoạt động này có cả những tờ báo rất lớn như Time, Washington Post, New York Times. Cũng cần biết thêm rằng, ngày nay ông có tư tưởng “dân tộc chủ nghĩa” Đại Nga, nên bộ máy tuyên truyền của phương Tây lảng tránh, việc giới thiệu di sản của ông ít được chú ý hơn.Solzenitsyn được tặng giải Nobel năm 1970, cũng năm đó ở Sài Gòn xuất hiện bản dịch Một ngày trong đời của Ivan Denisovich do Thạch Chương và Trần Lương Ngọc dịch (Nxb. Nguồn sống). Rồi liên tiếp sau đó là những tác phẩm khác của nhà văn được dịch, giới thiệu: Khu ung thư (Nxb.Ngàn khơi, 1971), Tại nhà ga Krechetovka (Lê Vũ dịch – Nxb.Hành trình, 1973), Ngôi nhà của Matriona (Nguyễn Văn Sơn dịch, Nxb. Trẻ, 1974), Tầng đầu địa ngục (Hải Triều dịch từ bản tiếng Anh – Nxb. Đất mới, 1973). Ngoài bản dịch của Hải Triều, còn có bản dịch của Vũ Minh Thiều lấy tên là Vòng đầu. Lại còn bản dịch từ tiếng Pháp của Thạch Chương và Thanh Tâm Tuyền: Vòng đầu địa ngục (Le ler Cercle). Một tác phẩm nổi tiếng có nhiều bản dịch là hiện tượng khá phổ biến khi đó. Nhưng cuốn sách ảnh hưởng nhất là cuốn Quần đảo Ngục tù (Quần đảo Gulag) do Ngọc Thứ Lang dịch, in năm 1974. Hầu như tất cả những tác phẩm quan trọng của nhà văn Nga này đã được giới dịch thuật miền Nam khi đó hào hứng chuyển ngữ.

#lịch_sử_văn_học_việt_nam_thời_kì_1945_1985